बुटवल –पश्चिम नेपालको प्रमुख शहर बुटवल देशको मुख्य आर्थिक केन्द्र समेत हो। पूर्वपश्चिम राजमार्ग र सिद्धार्थ राजमार्गको संगमस्थल यो ठाउँ विगतदेखी नै यातायातको सहज पहुँच भएको शहर समेत हो। पछिल्लो समय आर्थिक मात्र नभई बुटवलमा पर्यटकीय गतिविधिहरु पनि बढ्न थालेको छ। ओझेलमा परेका ऐतिहासिक ठाउँहरुको पहिचान उजागर गर्ने प्रयास थालिएको छ। यहाँका गन्तव्यहरुको व्यवस्थापन गरिएको छ। बुटवलमा पर्यटकीय पूर्वाधारहरु समेत थपिदै गएको छ।
बुधबारबाट बुटवलमा औद्योगिक व्यापार मेला २०८१ सुरु भएको छ। बटौली मेला विगतदेखी नै एउटा राष्ट्रिय ब्राण्डको रुपमा स्थापित भएको छ। रुपन्देहीबाट नभई अन्य जिल्लाबाट समेत बुटवलको मेला अवलोकन गर्न आउने गरेका छन्। व्यापार मेलाको मुख्य उदेश्य पर्यटन प्रवद्र्धन पनि हो। औद्योगिक व्यापार मेलाको सन्दर्भमा बुटवलका केही पर्यटकीय गन्तव्यको चर्चा गर्दैछौं।

जितगढी किल्ला

बुटवलको मुख्य बजारबाट तिनाउ पारी रहेको जितगढी किल्ला २ सय ९ वर्ष अघि नेपालले अंग्रेजालाई पराजित गरेको ठाउँ हो। कर्नेल उजिरसिंह थापा नेतृत्वको नेपाली सेनाले अंग्रजलाई परास्त गरि जित हासिल गरेकाले यो ठाउँलाई जितगढी भनिएको हो। विगतमा जिर्ण अवस्थामा रहेको यो किल्लामा नेपाली सेनाले संरचनाहरु निर्माण गरेको छ। ऐतिहासिक किल्लासँगै कर्नेल उजिसिंह सँगै नेपाललाई जिताउन योगदान गरेकाहरुको शालिक रहेको छ । साथै युद्धको झल्को दिने प्रतिमाहरु समेत राखीएको छ।

जितगढी किल्ला अवलोकन गर्दा तत्कालिन नेपाल अंग्रेज युद्धबारे केही जानकारी लिन सकिन्छ। यो किल्लालाई बुटवलको प्रमुख पर्यटकीय स्थल हो। बुटवलको मुख्य बजारबाट तिनाउ पुल तरेर सय मिटर अगाडि गएपछि मैनाबगर चोक आउँछ । त्यहाँबाट सय मिटर पश्चिम लागेर ५० मिटर दक्षिण गएपछि जितगढी किल्ला पुग्न सकिन्छ।

मणिमुकुन्द सेन उद्यान (फूलबारी पार्क)

जितगढी किल्लाबाट नजिकै करिब ५ सय मिटरको दुरीमा मणिमुकुन्द सेन उद्यान पुग्न सकिन्छ। फूलबारीको नामले चिनिने यो उद्यान रुपन्देहीमा लुम्बिनी पछि सबै भन्दा बढि पर्यटक आउने ठाउँ हो। बर्षको ५ लाख बढि पर्यटक फूलबारी आउने गरेका छ्न्। उद्यान भित्र मणिमुकुन्द सेनको सितकालिन दरबारको भग्नावशेष रहेको छ। २५ विघा क्षेत्रमा फैलिएको पार्क रमणिय छ। उद्यान भित्र चिडियाखाना पनि छ। जहाँ चितुवा, भालु, बाँदर, स्याल, निलगाइ जरायो, अजिंगर लगायतका जिवजन्तुहरुको अवलोकन गर्न सकिन्छ।

बटौली क्षेत्र
फूलबारीबाट तल तिनाउ किनारमा पुरानो बुटवल अर्थात बटौली क्षेत्र रहेको छ। बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १ मा पर्ने बटौली बुटवलको पुरानो र इतिहास बोकेको बजार हो। पहाडका विभिन्न जिल्लाबाट हाम्रा बाबुबाजेहरु बटौलीमा किनमेल गर्न आउँथे। पहाडबाट घिउ लिएर आएर यहाँ बेचेर नुन तेल कपडा किनेर लैजाने गरिन्थ्यो। बटौली क्षेत्रमा अझै पनि पुराना सैलीका घर देख्न सकिन्छ। ऐतिहासिक मठ मन्दीरहरु पनि रहेका छ। बटौली क्षेत्रको उत्तर तर्फ गणेश मन्दिर रहेको छ। त्यस्तै नारायणथान, निमचोक, कदम चोक, पद्म चैत्य विहार, बाघ भैरब, छेकइ भैरव, सुकुलबाबा मन्दिर, शहश्रधारा, जामे मस्जित लगायतका पुराना सम्पदा यहाँ रहेका छन्।

बटौली क्षेत्रमा पुरानो नगरपालिकाको कार्यालय भएको स्थानमा बटौली संग्रालय निर्माण भएको छ। तर यो सञ्चालनमा आउँन बाँकी छ। बुटवलको इतिहासलाई बुझ्न पुराना सम्पदाहरु चिन्न बटौली घुम्न आवश्यक छ।

शिद्धबाबा मन्दिर

शिद्धार्थ राजमार्ग अन्तर्गत पर्ने शिद्धबाबा मन्दिर बुटवलको प्रमुख धार्मिक स्थल हो। शिवरात्री, साउनको सोमबारमा भक्तजनहरुको विशेष भिड लाग्ने गर्दछ। साथै प्रत्येक साता सोमबार र शनिवार पनि यहाँ चहलपहल बढ्ने गर्दछ। नेपालका साथै छिमेकी भारतका विभिन्न ठाउँबाट समेत सिद्धबाबाको दर्शन गर्न भक्तजनहरु आउने गर्दछन्। रुपन्देहीको बुटवलमा रहेको सिद्धबाबालाई तल्लो शिद्धबाबा भनिन्छ। तल्लो शिद्धबाबाको केही दुरीमा पाल्पाको तिनाउँ गाउँपाकिलामा अर्को शिद्धबाबाको मन्दिर पनि रहेको छ। जसलाई माथिल्लो शिद्धबाबा भनिन्छ। दुबै शिद्धबाबा बुटवलको महत्वपूर्ण धार्मिक गन्तव्य हुन्।

रामापिथेकस पार्क
सिद्धबाबा नजिक आदिमानव रामापिथेकसको बंगाराको अवसेष फेला परेको ठाउँ छ। यहाँ फेला परेको दाँत अमेरिकामा विशेष परिक्षण पश्चात नेपाल ल्याइएको हो। परिक्षण र अध्यनपछि यो अवसेष १ करोड १० लाख वर्ष पुरानो भएको भएको मानिएको छ। फेला परेको रामापिथेकसको बंगारालाई त्रिभुवन विश्वविद्यालयको प्राकृतिक विज्ञान संग्रालय काठमाडौमा राखिएको छ। बंगारा भेटिएको स्थानमा रामापिथेकस पार्क बनाइएको छ।

हिलपार्क
हिलपार्क बुटवलको नजिक र सहज ठाउँमा रहेको हिल स्टेसन हो। जहाँ कोलाहलबाट मुक्त र शान्त अनुभव गर्न सकिन्छ। हिलपार्कको जंगल यात्रा गर्दा चराचुरुगींको मन्त्रमुग्ध आवाज सुन्न सकिन्छ। यहाँबाट बुटवल शहरका साथै पर सम्मका दृष्य नियाल्न सकिन्छ । विहान हिलपार्कमा मर्णिङ वक र व्यामको लागि जानेहरुको भिड लाग्छ। हिलपार्कमा ढुंगामा कुदिएका मुर्तिहरु राखिएको छ। यहाँ ३५ मिटर अग्लो बुद्धको मुर्ति बनाउने योजना बनेको छ।

ग्लोबल पिस पार्क
बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १२ ढवाहमा आकर्षक पार्क रहेको रहेको छ। १६ विघाहा क्षेत्रफलमा फैलिएको ग्लोबल पिसपार्कमा अध्याध्मीक संरचनाहरु बनेका छन्। व्रह्मकुमारी इश्वरीय विश्वविद्यालय एवं राजयोग प्रशिक्षण केन्द्रले यहाँ उद्यान सहितको संरचना निर्माण गरेको हो। प्रकृतिमा रमाउने, शान्त एवं अध्यात्मिक वातावरण खोज्नेहरुका लागि यो ठाउँ उपयुक्त गन्तव्य हो। शिव मूर्ति सहितको कैलाश पर्वत यहाँको आकर्षण रहेको छ। ग्लोबल पिस पार्क नजिक पूर्वपट्टी मिलन पार्क पनि रहेको छ। यो पार्कमा विदामा घुम्न आउने र बनभोज खानेहरुको चहलपहल हुन्छ। मिलन पार्कमा हात्ती, घोंडा लगायतका आकृती बनाइएको छ।

कपरकट्टी ताल

बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १६ बैठौलीमा सिमसार क्षेत्र रहेको छ। जुन ताललाई मिनि फेवा तालको रुपमा पनि चिनिन्छ। ताल एक किलोमिटर लम्बाइ र करिब ३ सय मिटरसम्म चौडाइमा फैलिएको ताल ५ मिटर गहिरो छ। तालको वरपर पदमार्ग रहेको छ। ताल नजिकै नरैनापुर धाम रहेको छ। नरैनापुरलाई बुद्धकालिन ऐतिहासिक धार्मिक क्षेत्र मानिन्छ। प्रत्येक वर्ष शिवरात्रीमा यहाँ मेला लाग्ने गरेको छ।

लुम्बिनी केबलकार र शिद्धार्थ केबलकार
बुटवलमा सञ्चालित २ केबलकार पर्यटकको आकर्षणको माध्यम बनेका छन्। बुटवलको बमघाटदेखी बसन्तपुरसम्म डेढ वर्ष अघि केबलकार सञ्चालनमा आएको छ। बसन्तपुरमा कामाख्य मन्दिर रहेको छ। त्यस्तै बुटवल १ को देउराली डाँडाबाट नुवाकोट जाने केबलकार पनि सञ्चालन भइसकेको छ। नुवाकोटमा भैरव मन्दिर, नुवाकोट गढी लगायतका ठाउँ छन्। बसन्तपुर र नुवाकोटबाट बुटवल शहरको मनोरम दृष्य नियाल्न सकिन्छ।

दुई वटा केबलकारले बुटवलमा पर्यटकीय आकर्षण थपेको छ। यस्तै बुटवलमा स्थानिय स्तरमा थुप्रै पार्क तथा मठमन्दिर निर्माण भएका छन्। ति पार्क तथा मठ मन्दिरहरुको पनि आ आफ्नै महत्व रहेको छ। यतीबेला बुटवलमा औद्योगिक व्यापार मेला चलिरहेको छ। बुटवलको मेला आँफैमा विशेष आकर्षण हुने गर्दछ। मेला हेर्न विभिन्न ठाउँबाट आउनेहरुले बुटवलका यी गन्तव्य घुम्न पनि सकिन्छ।