बुटवल– लुम्बिनी प्रदेशको प्रमुख शहर बुटवल देशको एउटा महत्वपूर्ण आर्थिक केन्द्र हो। बुद्धजन्मस्थल लुम्बिनी र पाल्पाको विचमा रहेको बुटवलले पर्यटन क्षेत्रबाट पनि मनग्य फाइदा लिन सक्छ। लुम्बिनी आएका पर्यटकलाई आकर्षित गर्न र पाल्पा तथा पोखरा हिडेका पर्यटकलाई भुलाउन सक्ने गरि बुटवलमा विभिन्न पर्यटकीय गन्तव्यहरु पनि छन्। नेपालले अंग्रेजलाई पराजित गरेको जितगढी किल्ला, मणिमुकुन्द सेन उद्यान, बटौली क्षेत्र, रामापिथेकस पार्क, लुम्बिनी केबलकार र सिद्धार्थ केबलकार, हिलपार्क लगायतका पर्यटकीय गन्तव्यहरु यहाँ रहेका छन्। बुटवलबाट ४० किलोमिटरको दुरीमा बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी रहेको छ। पाल्पाको तानसेन पुग्न पनि त्यती नै दुरी छ। बिच भागमा रहेको र यातायातको सहज पहुँचमा भएको बुटवलमा पर्यटकीय गतिविधि चलायमान गराउने थुप्रै आधार छन्।
पर्यटन मामिलामा कलम चलाउँदै आएका स्तम्भकार युवराज कंडेलले बुटवल पर्यटकको स्वागत र विदाइ गर्ने केन्द्र बन्न सक्ने उल्लेख गरे। ‘यातायातको सहज पहुँच भएकाले पर्यटकहरु बुटवलमै बास बसेर विभिन्न ठाउँमा घुम्न सक्छन्। एक दिन लुम्बिनी घुमेर आउने। अर्को दिन पाल्पा घुम्न जान सक्छन्।’ उनले भने ‘पर्यटकहरुको लागि प्याकेज बनाउने, घुमाउने, स्वागत तथा विदाइ गर्ने सबै काम बुटवलले गर्न सक्छ।’ बुद्ध जन्मस्थल सहित बृहत्त लुम्बिनी क्षेत्र, सत्यवती, भैरहवस्थान, रिडी, रेसुंगा, अर्घा, सुपादेउराली लगायतका धार्मिक स्थल पाल्पाका ऐतिहासिक ठाउँहरुको लागि बुटवलले प्याकेज बेच्न सक्ने कंडेलको भनाइ छ। पुरानो नुनतेल मार्ग, चुरेको पदयात्रा, बुटवल आसपास साइकल पर्यटनलाई पनि प्रवद्र्धन गरि प्रचार प्रसार गर्न सकिने उनको भनाइ छ।
बुटवलमा थुप्रै स्तरिय होटलहरु खुलेका छन्। बसाइका हिसाबले पनि बुटवल केही सुरक्षित मानिन्छ। पर्यटन विकास परिषद लुम्बिनीका सदस्य तथा मणीमुकुन्द सेन उद्यान संरक्षण समितिका अध्यक्ष माधव नेपालले बुटवललाई पर्यटकीय केन्द्र बनाउने गरि प्याकेज कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने बताए। ‘बुटवलबाट दुई दिने, तीन दिनेदेखी हप्ता दिनसम्मको प्याकेज सञ्चालन गर्न सकिन्छ। जसमा बुटवलका र अन्य जिल्लाका महत्वपूर्ण गन्तव्य पनि समेटिने छन्।’ उनले भने ‘यसरी प्याकेज बनाएर अघि बढ्न सक्यो भने बुटवलको पर्यटन प्रवद्र्धनमा ठूलो सघाउ पुग्छ। मुख्य गरेर बुटवलको जितगढीलाई हामीले भजाउनुपर्छ।’
त्यस्तै १ करोड १० लाख वर्ष पुरानो बंगरा भेटिएको स्थान रामापिथेकस पार्कलाई तिब्र रुपमा प्रचार प्रसार गर्नुपर्ने, बटौली क्षेत्रको संरक्षण र प्रचार प्रसार गर्नुपर्ने, र ओझेलमा परेका अन्य पर्यटकीय गन्तव्यको पनि उजागर गर्नुपर्ने नेपालको भनाइ छ। अहिले सञ्चालनमा रहेका केबलकारले बुटवलको पर्यटकीय गतविधि बढाउन सघाउ पुर्याएको भन्दै उनले अरु पर्यटकीय पूर्वाधार पनि थपिनुपर्ने धारणा राखे।
बुटवल उद्योग बाणिज्य संघका उपाध्यक्ष सुरज भट्टराईले बुटवलले समग्र लुम्बिनी प्रदेशका पर्यटकीय स्थललाई पनि गाइड गर्न सक्ने बताए। ‘बुटवलमा आइसेकेपछि पर्यटकहरुले उचित सेवा, परामर्श र सुचना प्राप्त गर्नुपर्छ। बुटवलमा कुन-कुन पर्यटकीय स्थल छन्। यहाँबाट गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पाका कुन पर्यटकीय स्थलको दुरी कति छ। कुन गाडीमा कसरी जान सकिन्छ भन्ने बारे सम्पूर्ण जानकारी बुटवलबाट दिन सकिन्छ।’ उनले भने ‘त्यसको लागि पर्यटकको सेवा र सूचना केन्द्र बुटवलमा हुनुपर्छ। यहाँको पर्यटकीय स्थलमा घुमाएर अरु ठाउँका गन्तव्य घुम्ने वातावरण बुटवलमा बन्नुपर्छ।’ भट्टराईले बुटवलबाट अन्य विभिन्न जिल्लाका पर्यटकीय गन्तव्यमा पुग्न पर्यटनमैत्री सार्वजनिक यातायात हुनुपर्ने बताए।
अहिले बुटवलमा औद्योगिक व्यापार मेला २०८१ चलिरहेको छ। मेला मुल कार्यसम्पादन समितिका सह संयोजक समेत रहेका भट्टराईले मेलाले बुटवलको पर्यटन प्रवद्र्धनमा थप सघाउ पुर्याउने बताए। ‘बुटवल उद्योग बाणिज्य संघले पर्यटन प्रवद्र्धनमा पनि निरन्तर प्रयास गर्दै आएको छ। ‘मेला मार्फत पनि हामीले यहाँको थप पर्यटकीय विकासको बारेमा चर्चाहरु गर्ने छौं।’ उनले भने।
पछिल्लो समय नेपाल घुम्न आउने भारतीय पर्यटकहरुको बढेका छन्। उनीहरु लुम्बिनी हुँदै पाल्पा, पोखरा र मुक्तिनाथसम्म पुग्ने गर्दछन्। भैरहवाको गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल नियमित चलेमा तेस्रो मुलुकका पर्यटकको आगमन पनि बढ्न सक्छ। घुम्न आउने भारतीय तथा तेस्रो मुलुकका पर्यटकहरुलाई यहाँ केहीबेर भुलाएर अन्य जिल्लाका गन्तव्य घुम्न सहजिकरण र व्यवस्थापन गर्न सक्ने हो भने बुटवलमा पर्यटकीय गतिविधि चलायमान बन्ने छ।
